ಜಾನಪದ ಸಮ್ಮೇಳನ ಹುಟ್ಟಿಸಿದ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು

(ಈ ಬರಹ 12.05.2011 ರ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಸಂಗತ ಕಾಲಂ ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ. ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಸಂಪಾದಕ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಧನ್ಯವಾದಗಳು. ಈ ಬರಹ ಓದಿ ತರಾವರಿ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಗಳು ಬಂದವು. ಹೆಚ್ಚಿನವು ಮೆಚ್ಚಿಗೆ ಸೂಚಿಸಿದವು.ಇನ್ನು ಕೆಲವು ಇಷ್ಟು ಒರಟಾಗಿ ಬರೆಯಬಾರದಿತ್ತು ಎನ್ನುವಂತಹ ಮಾತುಗಳು. ಇರಲಿ ನನಗೆ ಅನ್ನಿಸಿದ್ದನ್ನು ಪ್ರಾಮಾಣಿಕವಾಗಿ ಬರೆದಿದ್ದೇನೆ ಎಂದಷ್ಟೆ ನಾನೀಗ ಹೇಳಬಯಸುವುದು.-ಅರುಣ್)


ಈಚೆಗೆ ಬೀದರಿನಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಮೊದಲ ಅಖಿಲ ಭಾರತ ಜಾನಪದ ಸಮ್ಮೇಳನ ಹೆಚ್ಚು ಸುದ್ದಿಯಾಗಲಿಲ್ಲ. ನಾಲ್ಕು ದಿನದ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಎಪ್ಪತ್ತಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಜಾನಪದ ವಿದ್ವಾಂಸರು, ನೂರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಜನಪದ ಕಲಾ ತಂಡಗಳು ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದವು. ಅಂತೆಯೇ ಹೊರ ರಾಜ್ಯದ ಕಲಾವಿದರೂ ವಿದ್ವಾಂಸರೂ ಭಾಗಿಯಾಗಿದ್ದರು. ಹಾಗಾಗಿ ಈ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದ ಮತ್ತು ಹೊರರಾಜ್ಯಗಳ ಜಾನಪದ ಪರಿಸರದ ಪರಿಚಯವಾಯಿತು. ಜೊತೆಗೆ ಕೆಲವು ಮುಖ್ಯ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸಿತು.

ಇಂದು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಜಾನಪದ ವಿದ್ವತ್ತು ಅಷ್ಟು ಚಲನಶೀಲವಾಗಿಲ್ಲ. ಹಿಂದೆ ಜಾನಪದ ವಿದ್ವತ್ತು ಅಂದರೆ ಕೇವಲ ಸಂಗ್ರಹ ಎನ್ನುವ ಧೋರಣೆ ಇತ್ತು. ಈ ಧೋರಣೆಯ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಒಂದೆರಡು ಜಾನಪದ ಸಂಗ್ರಹದ ಪುಸ್ತಕ ಪ್ರಕಟಿಸಿದವರು ಕೂಡ ಜಾನಪದ ವಿದ್ವಾಂಸರಾಗಿ ಮಾನ್ಯತೆ ಪಡೆದರು. ಈಗ ಅಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಸಂಖ್ಯೆಯೇ ಜಾನಪದ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಇರುವುದನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಬೇಕು, ನಶಿಸುತ್ತಿರುವ ಜಾನಪದವನ್ನು ಉಳಿಸಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಆಲೋಚನಾ ಕ್ರಮದಿಂದ ಕನ್ನಡದ ಜಾನಪದ ಚಿಂತನೆ ತುಂಬಾ ದೂರವನ್ನು ಕ್ರಮಿಸಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಜಾನಪದವನ್ನು ಉಳಿಸಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಕೂಗು ಈಗಲೂ ದೊಡ್ಡದಾಗಿ ಕೇಳುತ್ತಿರುತ್ತದೆ. ಈ ಧ್ವನಿ ಜಾನಪದ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿಯೂ ಮೊಳಗಿತು.

ವಾಸ್ತವವೆಂದರೆ ಆಯಾ ಕಾಲದ ಒಡನಾಡಿಯಾಗಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಜಾನಪದವನ್ನು ಬದಲಾದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮೊದಲಿನಂತೆ ಉಳಿಸಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಹಟ ಕೂಡ ಜಾನಪದದ ಮೂಲಭೂತವಾದಿ ಗುಣ. ಅಂತಹ ಗುಣ ಕರ್ನಾಟಕದ ಜಾನಪದ ವಿದ್ವತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಢಾಳಾಗಿದೆ. ಇದರ ಕುರಿತು ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಚರ್ಚೆಯಾಗಲಿಲ್ಲ.ಬಹುಪಾಲು ಜಾನಪದ ಸಾಹಿತ್ಯ ಮತ್ತು ಜನಪದ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಉಳಿಸುವ ಬಿಗಿಯಾದ ಕಟ್ಟುಗಳಿವೆ. ಜಾತಿ ಜಾತಿಗಳ ನಡುವೆ ತರತಮ ಭಾವನೆಗಳನ್ನು ಮತ್ತೆ ಜೀವಂತಗೊಳಿಸುವ ಆಚರಣೆಗಳಿವೆ. ಅಂತೆಯೇ ಹೆಣ್ಣನ್ನು ದಮನಗೊಳಿಸುವ ರಚನೆಗಳಿವೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಅಪವಾದವಾದ ಕೆಲವು ಸಂಗತಿಗಳೂ ಜಾನಪದದಲ್ಲಿಯೇ ಇವೆ.

ಹೀಗಿರುವಾಗ ಜಾನಪದವನ್ನು ಉಳಿಸಬೇಕು ಎನ್ನುವವರಿಗೆ ಇಂತಹ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಕಾಡದಿರುವುದು ಆಶ್ಚರ್ಯ. ಜಾನಪದವನ್ನು ಉಳಿಸಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಹೇಳಿಕೆಗಳು ಪರೋಕ್ಷವಾಗಿ ಜಾತಿವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನೂ, ಕೆಳಜಾತಿ, ಮತ್ತು ಹೆಣ್ಣನ್ನು ದಮನಗೊಳಿಸುವಿಕೆಯನ್ನೂ ಜೀವಂತಗೊಳಿಸುವುದನ್ನು ಪೋಷಿಸುತ್ತವೆ.ಜಾನಪದ ಒಂದು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ವಿಷಯವಾದರೂ ಅದು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಅಧ್ಯಯನ ಶಿಸ್ತಿನ ಜತೆ ಒಡನಾಟ ಮತ್ತು ಕೊಡು ಕೊಳೆಯಿಂದ ಅದರ ಅರ್ಥವ್ಯಾಪ್ತಿ ಹಿಗ್ಗಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ.

ಆದರೆ ಇಡೀ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಹಾಗೆ ಅಂತರಶಿಸ್ತೀಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಜಾನಪದವನ್ನು ದುಡಿಸಿಕೊಂಡು ಚಿಂತನೆ ನಡೆಸಿದ ಕನ್ನಡದ ವಿದ್ವಾಂಸರನ್ನು ಈ ಸಮ್ಮೇಳನ ಆಹ್ವಾನಿಸಿರಲಿಲ್ಲ. ಇದು ಒಂದು ಅಧ್ಯಯನ ಶಿಸ್ತಿಗೆ ಭದ್ರವಾಗಿ ಬೇಲಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಬೇರೆಯವರು ಬರದಂತೆ ತಡೆಯುವಂತಿತ್ತು. ಹಾಗೆಯೇ ಮಹಿಳಾ ಅಧ್ಯಯನ ಕಾರ್ತಿಯರ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯೂ ಕೂಡ ಬಡವಾಗಿತ್ತು. ಇನ್ನು ಜಾನಪದ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಿ ಅಧ್ಯಯನ ಕ್ಷೇತ್ರಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಯಾವುದೇ ಜಾನಪದ ಯುವ ವಿದ್ವಾಂಸರನ್ನು ಈ ಸಮ್ಮೇಳನ ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಇವೆಲ್ಲವೂ ಜಾನಪದ ಅಧ್ಯಯನ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಹೊಸ ಕಾಲ, ಹೊಸ ಸಂಗತಿಗಳ ಕಾರಣದಿಂದಲೂ ಹೊಸ ಜಾನಪದ ಹುಟ್ಟುತ್ತಿದೆ.

ಈ ಆಲೋಚನೆ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಇನ್ನೂ ಹೇಳಿಕೆ ರೂಪದಲ್ಲಿದೆ. ಹೊಸ ಕಾಲದ ಜಾನಪದ, ಕಥೆ ಗೀತೆ ಲಾವಣಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟುತ್ತಿಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಅದು ಹೊಸ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿದೆ. ಅಂತಹ ರೂಪಗಳು ಈ ಕಾಲದ ಕೇಡುಗಳನ್ನೂ ಅದರ ಅಪಾಯಗಳನ್ನೂ ಹೇಳುತ್ತಿವೆ. ಆದರೆ ಅಂತಹವುಗಳನ್ನು ಜಾನಪದ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಗಮನಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ. ಇಂತಹ ಹೊತ್ತಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಜಾನಪದ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಗಿದೆ. ಇದು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮೊದಲನೆಯದು. ಈ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ಈ ಜಾನಪದ ವಿವಿಯ ಸ್ಥಾಪನೆ ಒಂದು ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಘಟನೆ ಎನ್ನುವ ಸಂಭ್ರಮ ವ್ಯಕ್ತವಾಯಿತು. ಅಂತೆಯೇ ಕೆಲವರು ಜಾನಪದ ವಿವಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟುವ ಬಗ್ಗೆ ಸಲಹೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು.

ಜಾನಪದ ವಿವಿಯ ವಿಶೇಷಾಧಿಕಾರಿಗಳಾದ ಅಂಬಳಿಕೆ ಹಿರಿಯಣ್ಣನವರು ಜಾನಪದ ವಿವಿಯನ್ನು ಜನತಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯವನ್ನಾಗಿ ರೂಪಿಸುವ, ಸಮಾನತೆಯ ಆಧಾರದಲ್ಲಿ ಸಮತಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯವನ್ನಾಗಿಸುವ ಕನಸುಗಳನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಂಡರು.ಇವರ ಹೇಳಿಕೆಗಳು ನಿಜವಾದರೆ ನಿಜಕ್ಕೂ ಜಾನಪದ ವಿವಿಯದು ಒಳ್ಳೆಯ ಆರಂಭ. ಆದರೆ ಜಾನಪದ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಬೇಲಿ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಕಾಯುವ ಗುಣದಿಂದ ವಿವಿ ಬಿಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಿದೆ.

ಇಂದು ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರದ ಬಗ್ಗೆ ವ್ಯಾಪಕ ಚರ್ಚೆಯಾಗುತ್ತಿದೆ. ಸಮ್ಮೇಳನದ ಸರ್ವಾಧ್ಯಕ್ಷರಾದ ದೇಜಗೌ ಅವರು ತಮ್ಮ ಮಗ ಶಶಿಧರ ಪ್ರಸಾದ್ ಅವರ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರವನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸಿಕೊಂಡು, ಪವಿತ್ರ ಉಪವಾಸ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹನ್ನು ಅಪವಿತ್ರ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಅವರ ಹಿರಿತನವನ್ನೇ ಆಧರಿಸಿ ಜಾನಪದ ಸಮ್ಮೇಳನದ ಸರ್ವಾಧ್ಯಕ್ಷರನ್ನಾಗಿ ನೇಮಿಸಿದ್ದು ಸಹ ಒಳ್ಳೆಯ ನಿರ್ಧಾರವಲ್ಲ.ಸಮ್ಮೇಳನದ ಮೊದಲ ದಿನ ಇಡೀ ಜಾನಪದ ಕಲಾಲೋಕ ದೇಜಗೌ ಅವರನ್ನು ಮೆರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಮೆರೆಸಿತು. ಅಂದರೆ ಭ್ರಷ್ಟಾಚಾರವನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದವರನ್ನು ಜಾನಪದ ಕಲೆಗಳು ಮೆರೆಸುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು ಸಹಾ ಕನ್ನಡ ಜಾನಪದ ವಿದ್ವತ್ತಿನ ಅಸೂಕ್ಷ್ಮತೆಗೆ ನಿದರ್ಶನ.

ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಮುಖ್ಯ ಘಟನೆಯಾಗಿ ಅಖಿಲ ಭಾರತ ಜಾನಪದ ಸಮ್ಮೇಳನ ಸಂಭವಿಸಿದ್ದಕ್ಕೆ ಗೊ.ರು.ಚನ್ನಬಸಪ್ಪ ಅವರನ್ನು ಅಭಿನಂದಿಸಬೇಕು. ಆದರೆ ಇಡೀ ಸಮ್ಮೇಳನವನ್ನು ರೂಪಿಸುವಲ್ಲಿ ಅವರು ಎಡವಿದ್ದಾರೆ. ಬೀದರ್‌ನಲ್ಲಿ ‘ವೋಚರ್’ ಹೆಸರಲ್ಲಿ ಕುಖ್ಯಾತಿ ಪಡೆದ ವ್ಯಕ್ತಿಯೊಬ್ಬರನ್ನು ಸಮ್ಮೇಳನದ ಸಂಘಟನೆಯ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದ್ದು ಸರಿಯಾಗಲಿಲ್ಲ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿಯೇ ಸಮ್ಮೇಳನ ಅವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಆಗರವೇ ಆಗಿತ್ತು. ಈ ಸಮ್ಮೇಳನಕ್ಕಾಗಿ ಮುಂಜೂರಾದ ಹಣದ ಮೊತ್ತ ಮತ್ತು ಈ ಸಮ್ಮೇಳನದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಲಕ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಣವನ್ನು ಸಮ್ಮೇಳನದ ಹೆಸರಲ್ಲಿ ಗುಳುಂ ಮಾಡಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದೆ. ಸರಳ ಸಜ್ಜನಿಕೆಯ ಗೊ.ರು.ಚ ಜಾನಪದ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ಹಣವನ್ನು ಪ್ರಾಮಾಣಿಕವಾಗಿ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿರಬಹುದು, ಆದರೆ ಈ ಸಮ್ಮೇಳನದ ಹೆಸರಲ್ಲಿ ಬೀದರ್‌ನಲ್ಲಿ ಎತ್ತಿದ ಹಣದ ವಿನಿಯೋಗದ ಮೇಲೆ ಅವರ ನಿಯಂತ್ರಣ ತಪ್ಪಿಹೋಗಿದೆ. ಹಾಗಾಗಿಯೇ ಜಾನಪದ ಕಲಾವಿದರು, ವಿದ್ವಾಂಸರು, ಆಯೋಜಕರು ಕೊಟ್ಟ ಕೆಟ್ಟ ಊಟವನ್ನೇ ಉಂಡು, ಕೆಟ್ಟ ವಸತಿಯಲ್ಲೇ ಉಳಿದು ಮರಳಬೇಕಾಯಿತು.

ಸಮಾರೋಪದಲ್ಲಿ ಬಿ.ಎ.ವಿವೇಕ ರೈ ಅವರು ‘ದ್ವೀಪಗಳಂತೆ ಬದುಕುವ ವಿದ್ವಾಂಸರುಗಳಿಗೆ ಜನಪದರ ಸಮುದಾಯಿಕತೆ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡುವ ಅರ್ಹತೆ ಇಲ್ಲ’ ಎನ್ನುವಂತಹ ಮಾತುಗಳನ್ನಾಡಿದರು. ಇದು ಈ ಹೊತ್ತಿನ ವಿದ್ವತ್ ವಲಯಕ್ಕೆ ಹಿಡಿದ ಕನ್ನಡಿ. ಜಾನಪದ ಸಮ್ಮೇಳನ ಮುಗಿದು ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ದಾಖಲಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಅದು ಉಳಿಸಿಹೋದ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳು ಮಾತ್ರ ನನ್ನಂತವರನ್ನು ಕಾಡುತ್ತಿವೆ.

ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮ ಎಂಬ ಜಾತ್ರೆಯೂ, ಪಟ್ಟಣ ಖಾಲಿಯಾಗುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯೂ

-ಸಿದ್ಧರಾಮ ಹಿರೇಮಠ.

(ಕೂಡ್ಲಿಗಿ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಪಟ್ಟಣ ತೊರೆಯುತ್ತಿರುವ ಜನತೆ)

ಇಡೀ ಪಟ್ಟಣವೇ ಖಾಲಿಯಾಗುವ ವಿಶೇಷ ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಳ್ಳಾರಿ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಕೂಡ್ಲಿಗಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಜರುಗಿತು. ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಎಲ್ಲೆಲ್ಲಿಂದಲೋ ಬಂದು ಊರು ಸೇರಬೇಕಾದ ಜನ, ಊರ ದೇವತೆಯೊಂದಿಗೆ ಊರನ್ನೇ ಬಿಟ್ಟರು. ಇದರೊಂದಿಗೆ ಇಡೀ ಪಟ್ಟಣವೇ ಖಾಲಿಯಾಯಿತು. ಕಳೆದ ಹಲವಾರು ದಶಕಗಳಿಂದ ಅನೂಚಾನವಾಗಿ, ಸಂಪ್ರದಾಯದಂತೆ ನಡೆದುಕೊಂಡು ಬಂದಿರುವ ಈ ಜಾತ್ರೆಯ ದಿನ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಒಂದು ನರಪಿಳ್ಳೆ ಅಥವಾ ಸಾಕುಪ್ರಾಣಿಗಳಾವವೂ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬೀಳುವುದಿಲ್ಲ. ಇಡೀ ಊರು ಬಿಕೋ ಅನ್ನುತ್ತಿತ್ತು. ಇಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ರೀತಿಯ ಕರ್ಫ್ಯೂ ವಿಧಿಸದಿದ್ದರೂ ಜನತೆ ತಮ್ಮ ಮನೆಗಳಿಗೆ ಬೀಗ ಹಾಕಿ ಊರ ಹೊರಗೆ ತೋಟಗಳಲ್ಲಿ ನೆಮ್ಮದಿಯಾಗಿ ಸೇರಿದರು.

(ಕೂಡ್ಲಿಗಿ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಪಟ್ಟಣ ತೊರೆಯುತ್ತಿರುವ ಜನತೆ)

ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯ ಹೆಸರೇ ಸೂಚಿಸುವಂತೆ ಇಡೀ ಊರಿನ ಜನರು ಒಂದು ದಿನದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಗುಳೆ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ. ಊರನ್ನು ಖಾಲಿ ಮಾಡುವುದರಿಂದ ಊರು ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿ, ಜಾನುವಾರುಗಳಿಗೆ, ಜನತೆಗೆ ಯಾವುದೇ ರೀತಿಯ ಕಾಯಿಲೆಗಳು ಬರಲಾರವೆಂಬುದು ಜನಪದರ ನಂಬಿಕೆ. ಹಿಂದೆ ಪ್ಲೇಗ್ ಮಾರಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಸಂದರ್ಭಗಳನ್ನು ನಾವಿಲ್ಲಿ ನೆನೆಯಬಹುದಾಗಿದೆ. ಆಗ ಇಡೀ ಗ್ರಾಮಗಳೇ ಖಾಲಿಯಾಗಿ ಹೊರಭಾಗದಲ್ಲಿ ಟೆಂಟ್ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ವಾಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಪ್ಲೇಗ್ ಮಾರಿ ಹೋದರೂ ಈ ಆಚರಣೆ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡೇ ಬಂದಿರುವುದು ಇದರ ವಿಶೇಷ.

(ಕೂಡ್ಲಿಗಿ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಪಟ್ಟಣ ತೊರೆಯುತ್ತಿರುವ ಜನತೆ)

ಜಾತ್ರೆ ಆರಂಭದ ಮುನ್ನ ದಿನ ರಾತ್ರಿ ದೇವಿಯನ್ನು ಪಟ್ಟಣದ ಊರಮ್ಮ ಬಯಲಿನಲ್ಲಿರುವ ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಕಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ದೇವಿಯನ್ನು ತಂದು ಕೂಡಿಸಲಾಯಿತು. ಮರುದಿನ ಬೆಳಗಿನ ಜಾವ ೩ ಗಂಟೆಯಿಂದ ಪಟ್ಟಣ ಮಹಿಳೆಯರೆಲ್ಲ ದೇವಿಗೆ ಉಡಿಯನ್ನು(ಕಾಯಿ, ಅಕ್ಕಿ, ಬೇಳೆ, ಬೆಲ್ಲ, ಹಸಿರುಬಳೆ, ದಕ್ಷಿಣೆ ತುಂಬಿದ ಮೊರ) ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ ಆರ್ಪಿಸಿದರು. ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ೮ ಗಂಟೆಗೆ ಬಂದಂತಹ ದವಸ ಧಾನ್ಯಗಳನ್ನು ಊರಿನ ಪ್ರಮುಖರ‍್ಲೆಲ ಸೇರಿ ಬೇರ್ಪಡಿಸಿದರು. ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಮುಗಿಯುವ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ಮನೆಗಳು ಖಾಲಿಯಾಗ್ದಿದವು. ನಂತರ ಸಕಲ ವಾದ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮ ಊರಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸುತ್ತು ಹಾಕಿ ಬಂದಳು. ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಯಾರೂ ಇಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಂಡ ನಂತರ ಊರ ಬಾಗಿಲಿಗೆ ಬೇಲಿಯನ್ನು ಹಾಕಲಾಯಿತು.

(ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಅಜ್ಜಿಯನ್ನು ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಿರುವ ದೃಶ್ಯ)

ಲಕ್ಕಮ್ಮನು ಊರ ಹೊರಗೆ ಹೋಗುವಾಗ ಊರಿನ ಆಯಗಾರರ ಮನೆಯವರು ದೇವಿಯ ಜೊತೆಗೆ ತಮಗೆ ಬೇಕಾದ ಸಾಮಾನುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡ ಪುಟ್ಟಿಯನ್ನು ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಹೊತ್ತುಕೊಂಡು ಹೊರಟರು. ಊರಮ್ಮನ ಬಾವಿಯ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಹೊರಟ ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನನ್ನು ಊರ ಹೊರಗೆ ಹಾಕಿರುವ ಪೌಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಾದು ಪಟ್ಟಣದಿಂದ ಸುಮಾರು ೪ ಕಿ.ಮೀ. ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಗೋವಿಂದಗಿರಿ ಬಳಿ ಇರುವ ಅಲದ ಮರದ ಬಳಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾಯಿತು. ಬಾಣಂತಿಯರು, ಅಂಗವಿಕಲರು, ಮುದುಕರು, ಸಾಕು ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಸೇರಿದಂತೆ ಒಂದನ್ನು ಬಿಡದೇ ಮನೆಗಳಿಗೆ ಬೀಗ ಹಾಕಿಕೊಂಡು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಬೆಳಿಗ್ಗೆ ಊರನ್ನು ಖಾಲಿ ಮಾಡಿದರು.

(ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಬಿಕೋ ಎನ್ನುತ್ತಿರುವ ಪಟ್ಟಣದ ಪ್ರಮುಖ ಬೀದಿಗಳು)

ತಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಬೇಕಾಗುವ ಸರಕು-ಸಾಮಾನುಗಳು, ಆಡುಗೆ ಮಾಡಲು ಬೇಕಾಗುವ ಪಾತ್ರೆ-ಪಡುಗಗಳುನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡು ಊರನ್ನು ಖಾಲಿ ಮಾಡಿದರು. ಹೀಗೆ ಗುಳೆ ಹೊರಟ ಜನ ಊರ ಹೊರೆಗಿನ ತೋಟಗಳಲ್ಲಿ, ತಮ್ಮ ಸ್ವಂತ ತೋಟಗಳಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ತಮಗೆ ಅನುಕೂಲವಾದ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಬಿಡಾರವನ್ನು ಹಾಕಿಕೊಂಡು, ಅಡುಗೆ ಮಾಡಿ, ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಊರಿನ ಜನರನ್ನು, ತಮ್ಮ ಸ್ನೇಹಿತರು, ಸಂಬಂಧಿಕರೊಂದಿಗೆ ಊಟ ಮಾಡಿ ಜಾತ್ರೆಯ ಸಂಪ್ರದಾಯದಂತೆ ನಡೆದುಕೊಂಡರು.

(ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಪಟ್ಟಣದ್ಲಲಿ ಸಾಕು ಪ್ರಾಣಿಗಳನ್ನೂ ತಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಕರೆದೊಯ್ಯಲಾಗುತ್ತದೆ)

ಮತ್ತೆ ಗೋಧೂಳಿ ಸಮಯಕ್ಕೆ ದೇವಿಯನ್ನು ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಕರೆತರಲಾಯಿತು. ಪಟ್ಟಣಕ್ಕೆ ಬರುವಾಗ ಗುಳೆ ಹೋದ ಜನರೆಲ್ಲ ದೇವಿಯ ಹಿಂದೆಯೇ ಬರುವುದರೊಂದಿಗೆ ಜಾತ್ರೆ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು. ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಇಡೀ ಪಟ್ಟಣ ಜನಸಂಚಾರವಿಲ್ಲದೆ ಬಿಕೋ ಅನ್ನುತ್ತಿತ್ತು. ಬಸ್‌ಗಳ, ಇತರ ವಾಹನಗಳ ಸಂಚಾರ ವಿರಳವಾಗಿತ್ತು. ಬ್ಯಾಂಕ್, ಕಚೇರಿಗಳು ಎಂದಿನಂತೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದವಾದರೂ ಜನಸಂಪರ್ಕವಿರಲಿಲ್ಲ. ಖಾಲಿಯಾಗಿರುವ ಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಮುಂಜಾಗ್ರತೆಯಾಗಿ ಪೊಲೀಸ್‌ರು ಗಸ್ತು ತಿರುಗುವ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು.

(ಗುಳೆಲಕ್ಕಮ್ಮನ ಜಾತ್ರೆಯಂದು ಬಿಕೋ ಎನ್ನುತ್ತಿರುವ ಪಟ್ಟಣದ ಪ್ರಮುಖ ಬೀದಿಗಳು)

ಹೊನವಾಡದ ಜೋಗರಾಣಿಗೆ ಸುಡುಗಾಡಿನಲ್ಲಿ ಪೂಜೆ

ಡಾ. ಪ್ರಕಾಶ ಗ. ಖಾಡೆ



ಹೊನವಾಡ ಎಂಬುದು ವಿಜಾಪುರ ತಾಲೂಕಿನ ಒಂದು ಗ್ರಾಮ. ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಬಾದ್ಮಿ ಅಮವಾಸ್ಯೆಯ ನಡುರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ’ಜೋಗರಾಣಿ’ ಎಂಬ ದೇವಿಗೆ ಸುಡುಗಾಡಿನಲ್ಲಿ ಪೂಜೆ ನಡೆಸುವ ಸಂಪ್ರದಾಯ ಬಹಳ ವರ್ಷಗಳಿಂದ ನಡೆದುಕೊಂಡು ಬಂದಿದೆ. ಬಾದ್ಮಿ ಅಮವಾಸ್ಯೆಯಂದು ಇಲ್ಲಿಯ ಬನಶಂಕರಿಯ ಜಾತ್ರೆ ವೈಭವದಿಂದ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಅದರ ಹಿಂದಿನ ರಾತ್ರಿ ಹನ್ನೆರಡು ಗಂಟೆಗೆ ಬನಶಂಕರಿ ಗುಡಿಯಿಂದ ಹೊರಟ ’ಜೋಗರಾಣಿ’ ನಡುರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಊರು ಸುತ್ತಿ ಸುಡುಗಾಡು ಸೇರುತ್ತಾಳೆ.ಅಲ್ಲಿಯ ’ಜೋಗರಾಣಿ’ ಪಾದಗಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ಆಕೆಯ ಪೂಜೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ.

ಈ ಪೂಜೆಗಾಗಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಕುಂಬಾರ ಮನೆತನದ ಯುವಕನಿಗೆ ’ಜೋಗರಾಣಿ’ಯ ವೇಷ ಹಾಕಲಾಗುತ್ತದೆ. ವಿವಿಧ ಬಣ್ಣಗಳ ಉಡುಗೆಯೊಂದಿಗೆ ತಲೆಗೆ ಕೆಂಪು ಬಟ್ಟೆ ಕಟ್ಟಿ ಹೂವನ್ನು ಮುಡಿಸಿ, ಮುಖಕ್ಕೆ ಅರಿಷಿಣ,ಕುಂಕುಮ ಹಚ್ಚಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ದೇವಿ ವೇಷಧಾರಿಯ ಒಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಖಡ್ಗ, ಇನ್ನೊಂದು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಬಟ್ಟಲು ಕೊಡುತ್ತಾರೆ.ಗಂಟೆ, ಜಾಗಟೆ, ವಾದ್ಯ ಸಮೇತ ಗುಡಿಯಿಂದ ನಡುರಾತ್ರಿ ದೇವಿ ಹೊರಡುವಾಗ ಊರಿನ ಸಕಲ ಆಯಗಾರರು ಕೈಯಲ್ಲೊಂದು ಉದ್ದನೆಯ ಕೋಲು ಹಿಡಿದು ದೇವಿಯ ಮುಂದೆ ಸಾಗುತ್ತಾರೆ.

ಜೋಗರಾಣಿಯು ಮೈ ತುಂಬಬಹುದೆಂದು ನಂಬುಗೆಯಿಂದ ಏಡ-ಬಲಕ್ಕೆ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರು ದೇವಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದಿರುತ್ತಾರೆ. ಇಷ್ಟು ಹಿಡಿದರೂ ರಾಕ್ಷಸ ರೂಪದ ದೇವಿ ಒಮ್ಮೊಮ್ಮೆ ಕೊಸರಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಕುಣಿಯುವುದು ಇದೆ. ಜೋಗರಾಣಿ ಕೈಯಲ್ಲಿನ ಬಿಚ್ಚುಗತ್ತಿಯನ್ನು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಮನೆತನದ ಪೂಜಾರಿಗಳು ಹಿಡಿದಿದ್ದರೆ, ದೇವಿಯ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಖಡ್ಗದ ಹಿಡಿಕೆ ಮಾತ್ರ ಕೊಟ್ಟಿರುತ್ತಾರೆ.

ಗೋರಿಯಾಳದ ಕಡೆಗೆ ಮುಖಮಾಡಿ ಹೊರಡುವ ಜೋಗರಾಣಿಗೆ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ದೆವ್ವಗಳು ಗಂಟುಬಿದ್ದು ದೇವಿಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸುತ್ತವೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯಿದೆ. ಹೀಗೆ ದೇವಿ ನಿಂತ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿಯೇ ತೆಂಗಿನಕಾಯಿಯನ್ನು ನೆಲಕ್ಕಪ್ಪಳಿಸಿ ಒಡೆದು ಮುಂದೆ ಹೋಗುವುದು ವಾಡಿಕೆ. ಸುಡುಗಾಡು ಮುಟ್ಟುವ ಹೊತ್ತಿಗೆ ನೂರಾರು ತೆಂಗಿನ ಕಾಯಿಗಳು ಒಡೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿರುತ್ತವೆ. ಗ್ರಾಮದ ಸುಡುಗಾಡಿನಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿರುವ ಜೋಗರಾಣಿಯ ಪಾದಗಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ಜೋಗರಾಣಿಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಪೂಜೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ನಂತರ ಮತ್ತದೇ ಗಂಟೆ, ಜಾಗಟೆ, ವಾದ್ಯದೊಂದಿಗೆ ಆಕೆಯನ್ನು ಮರಳಿ ಗುಡಿಗೆ ಕರೆತರುತ್ತಾರೆ.

ದೇವಿಯಲ್ಲ..ದೆವ್ವ : ಜೋಗರಾಣಿಯನ್ನು ದೇವಿ ಎನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ ’ರಾಕ್ಷಸಿ’, ’ದೆವ್ವ’ ಎಂದೇ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ರಾಕ್ಷಸನ ಕೆಲಸ ಏನಿದ್ದರೂ ರಾತ್ರಿಯೇ. ಆ ಕಾರಣವಾಗಿ ಜೋಗರಾಣಿಗೆ ನಡುರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಪೂಜೆ ನಡೆಯುವದು ಇದಕ್ಕೆ ಪುಷ್ಟಿ ಕೊಡುತ್ತದೆ.

ಯಮನ ರಾಣಿಯೇ ? ಜೋಗರಾಣಿ ಎಂಬ ಪದ ’ಜವರಾಣಿ’ ಎಂಬ ಪದದಿಂದ ಬಂದಿರಬಹುದೇ ? ಜವರಾಣಿ ಯಮನ ರಾಣಿ ಏಕಾಗಿರಬಾರದು? ಜವರಾಣಿ ಪದ ಮುಂದೆ ಜವರಾಣಿ>ಜೋರಾಣಿ>ಜೋಗರಾಣಿ ಎಂದು ಬದಲಾಗಿರಬಹುದೆ? ಇದು ನಿಜವಾದರೆ ಯಮನಿಗೂ ಒಬ್ಬ ರಾಣಿ ಇದ್ದು, ಆಕೆ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಖಡ್ಗ,ಬಟ್ಟಲು ಹಿಡಿದು ಅಮವಾಸ್ಯೆಯ ನಡುರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಪೊಜೆಗೊಳ್ಳುವುದು ವಿಸ್ಮಯದ ಸಂಗತಿ. ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಈ ಆಚರಣೆ ಅಧ್ಯಯನಾಸಕ್ತರಿಗೆ ಕೂತೂಹಲದ ಸರಕಾಗುತ್ತದೆ. ಮೌಖಿಕ ಪರಂಪರೆ ಒಂದನ್ನೇ ನೆಚ್ಚಿಕೊಂಡರಾಗದು. ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಪೌರಾಣಿಕ ದಾಖಲೆಗಳಿಗಾಗಿ ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಯಬೇಕು.

ಏನೇ ಇರಲಿ ಅಮವಾಸ್ಯೆಯ ನಡುರಾತ್ರಿ ಸ್ಮಶಾನದಲ್ಲಿ ಪೂಜೆ ಮಾಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಹೊನವಾಡದ ಜೋಗರಾಣಿ ಆಚರಣೆ ಕನ್ನಡದ ಗ್ರಾಮದೇವತೆಗಳ ಅಧ್ಯಯನ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ತುಂಬಾ ಮಹತ್ವದ್ದಾಗಿದೆ.


-ಡಾ. ಪ್ರಕಾಶ ಗ. ಖಾಡೆ
ಮನೆ ನಂ.೧೯,ಬಡಾವಣೆ ಸಂಖ್ಯೆ ೩ ,
ನವನಗರ,ಬಾಗಲಕೋಟ
ಮೊ. ೯೮೪೫೫೦೦೮೯೦