ಅನು: ಶಿವಸುಂದರ್
ಸಮಸ್ಯೆ ಇರುವುದು ಪರಿಸರದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ. ನೀತಿಗಳನ್ನು ಮಾಡುವವರ ತಲೆಗಳಲ್ಲೂ ಸಮಸ್ಯೆಯಿದೆ.
ನವದೆಹಲಿಯನ್ನು
ಹೊಗೆಮಂಜು ಆವರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ವಾರ್ಷಿಕ ವಿದ್ಯಮಾನವೇ ಆಗಿಬಿಟ್ಟಿದೆ;
ಹಾಗೆಯೇ ತಾರಕಕ್ಕೇರುವ ಕಳವಳಗಳೂ ಸಹ. ಪ್ರತಿಬಾರಿಯೂ
ಇದೊಂದು ಆಪತ್ಕಾಲೀನ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯೆಂದು ನಮಗೆ ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಒಂದು
ಕಡೆ ದೆಹಲಿಯು ತನ್ನ ಪಕ್ಕದ
ರಾಜ್ಯಗಳಾದ ಹರ್ಯಾಣ ಮತ್ತು ಪಂಜಾಬುಗಳನ್ನು
ದೂರಿದರೆ, ಅವೆರಡೂ ರಾಜ್ಯಗಳೂ ದೆಹಲಿಯನ್ನು
ದೂರುತ್ತವೆ. ಮತ್ತು ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟು
ಸೇರಿ ಕೇಂದ್ರವನ್ನೂ ದೂರುತ್ತಾರೆ. ಈ ಮಧ್ಯೆ ದೇಶದ
ಆ ಅತ್ಯಂತ ಸುರಕ್ಷಿತ
ನಗರದ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ನಾಗರೀಕರೂ ಉಸಿರಿಗಾಗಿ ತೇಕುತ್ತಾ ಜೀವ ಸವೆಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಆ
ನಗರದಲ್ಲಿ ಒಳ್ಳೆಯ ಗಾಳಿ ಎಂಬುದೂ
ಸಹ ಒಂದು ದೂರದ ಕನಸಾಗಿಬಿಟ್ಟಿದೆ.
ಆ ನಗರದಲ್ಲಿ ಬಡವರಿಗೆ,
ಎಳೆ ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಮತ್ತು ವೃದ್ಧರಿಗೆ ಇರುವ
ಆಯ್ಕೆ ಇಷ್ಟೆ: ಒಂದೋ ಜೀವ
ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಉಸಿರಾಡುವುದು ಅಥವಾ ಉಸಿರಾಡಿ ಸಾಯುವುದು.
ಈ ಮಾತುಗಳು ನಾಟಕೀಯವಾಗಿವೆ
ಎಂದೆನಿಸಿದರೂ ಸತ್ಯ. ಈ ದಾರುಣ
ಸತ್ಯವನ್ನು ಹಲವಾರು ಸಂಶೋಧನಾ ವರದಿಗಳು
ಹೊರಗೆಡವಿವೆ. ಅದರಲ್ಲೀ ಇತ್ತೀಚನದ್ದು ಬ್ರಿಟಿಷ್
ಪತ್ರಿಕೆ ಲ್ಯಾನ್ಸೆಟ್ ಮಾಡಿದ ಅಧ್ಯಯನ. ಅದರ
ಪ್ರಕಾರ ೨೦೧೫ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ವಾಯು ಮಾಲಿನ್ಯದಿಂದಾಗಿ ೨೫
ಲಕ್ಷ ಜನ ಅಕಾಲಿಕ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ್ದಾರೆ.
ಈ ಬಾರಿ ಹೊಗೆಮಂಜು ದೆಹಲಿಯನ್ನು
ಆವರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದು ನವಂಬರ್ ೭ಕ್ಕೆ ಆಗಿರಬಹುದು.
ಆದರೆ ಇದು ವರ್ಷಗಳಿಂದಲ್ಲವಾದರೂ ಕೆಲವು
ತಿಂಗಳುಗಳಿಂದಲಂತೂ ಅದಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದ ಸನ್ನಿವೇಶ
ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತಿತ್ತು. ೨೦೦೨ರಲ್ಲೇ ಸೆಂಟರ್ ಫಾರ್ ಸೈನ್ಸ್
ಅಂಡ್ ಎನ್ವಿರಾನ್‌ಮೆಂಟ್ (ಸಿ.ಎಸ್.ಇ)ನ ಅನಿಲ್
ಅಗರ್‌ವಾಲ್ ಅವರು ದೆಹಲಿಯ
ಗಾಳಿಯ ಗುಣಮಟ್ಟ ಹದಗೆಡುತ್ತಿರುವ ಬಗ್ಗೆ
ಎಚ್ಚರಿಕೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದರು. ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಾ ಸಾರ್ವಜನಿಕ
ವಾಹನಗಳಲ್ಲಿ ಡೀಸೆಲ್ ಬದಲಿಗೆ ನೈಸರ್ಗಿಕ
ಅನಿಲ (ಸಿಎನ್‌ಜಿ)ದ
ಬಳಕೆಯನ್ನು ಕಡ್ಡಾಯ ಮಾಡಲು ಹೋರಾಡಿದ್ದರು.
ಆಗಲೇ ದೆಹಲಿ ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟಿನ
ಸ್ವರೂಪ ಎಲ್ಲರ ಗಮನಕ್ಕೂ ಬಂದಿತ್ತು.
ಆಗ ಯಾವ ಗಂಭೀರ ಕ್ರಮಗಳನ್ನೂ
ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳದಿದ್ದರಿಂದಲೇ ಈಗ ಆ ನಗರವು
ಅನಾಹುತದ ವಲಯವಾಗಿಬಿಡುತ್ತಿದೆ. ಮೆಟ್ರೋ ರೈಲನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತಾದರೂ
ದೆಹಲಿಯ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ರಸ್ತೆಗಳು ವಾಹನಗಳಿಂದ ಕಿಕ್ಕಿರಿಯತೊಡಗಿದವು. ಡೀಸೆಲ್ ಹೊಗೆಯನ್ನು ಹೊರಹಾಕುವ
ಟ್ರಕ್ಕುಗಳು ನಗರದ ಮೂಲಕ ಸಂಚರಿಸಿವುದು
ಮುಂದುವರೆಯಿತು; ಘನತ್ಯಾಜ್ಯ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಬಯಲಿನಲ್ಲೇ ಸುಟ್ಟುಹಾಕುವುದು ಮುಂದುವರೆಯಿತು; ಕೈಗಾರಿಕಾ ವಸಾಹತುಗಳು ಉಂಟುಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಮಾಲಿನ್ಯದ ಮೇಲೆ ನಿಗಾ ಇಡಲಿಲ್ಲ;
ನಗರಕ್ಕೆ ಅನತಿದೂರದಲ್ಲಿದ್ದ ಶಾಖೋತ್ಪನ್ನ ವಿದ್ಯುತ್ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಗಂಧಕದ ಡಯಾಕ್ಸೈಡ್ ಮತ್ತು
ಹಾರುಧೂಳನ್ನು ಉಗಿಯುವುದನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿದವು; ಮತ್ತು ನೂರಾರು ಡೀಸೆಲ್
ಜನರೇಟರ್‌ಗಳು ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು
ಬಿಗಡಾಯಿಸಿದವು. ಇವೆಲ್ಲವೂ ಒಟ್ಟು ಸೇರಿ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ
ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ವರ್ಷ ಪೂರ್ತಿ ನಗರದ
ಸುತ್ತಾ ವಿಷದ ಗಾಳಿ ಆವರಿಸಿಕೊಂಡೇ
ಇರುವಂತಾಗಿಬಿಟ್ಟಿದೆ ಅದು ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಕಣ್ಣಿಗೆಕಾಣುವಂತೆ
ಹೊಗೆಮಂಜಾ(ಸ್ಮಾಗ್)ಗುತ್ತಿದೆ.
ಕಳೆದ ವರ್ಷ ಕಾನ್‌ಪುರದ
ಇಂಡಿಯನ್ ಇನ್ಸ್ಟಿಟ್ಯೂಟ್ ಆಫ್ ಟೆಕ್ನಾಲಜಿಯ ವಿಜ್ನಾನಿಗಳು
ದೆಹಲಿಯ ವಾಯುಮಾಲಿನ್ಯದ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ವರದಿಯೊಂದನ್ನು ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಿದ್ದರು. ಅದರ
ಪ್ರಕಾರ ದೆಹಲಿಯ ಗಾಳಿಯ ಗುಣಮಟ್ಟವು
ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಅಕ್ಕಪಕ್ಕಗಳ ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಕೂಳೆಯನ್ನು ರೈತರು ಸುಡುವಂಥ ಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ
ತೊಡಗದ ಬೇಸಿಗೆ ಕಾಲದಲ್ಲೂ ಸಹ
ಅತ್ಯಂತ ಕಳಪೆಯೇ ಆಗಿತ್ತು. ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ
ಬೆಳೆಕೂಳೆಯ ಸುಡುವಿಕೆಯಿಂದ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ಘನಪದಾರ್ಥಗಳು ಸೇರಿಕೊಂಡು ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಮತ್ತಷ್ಟು ಹದಗೆಡೆಸುವುದು ನಿಜವೇ ಆದರೂ ಗಾಳಿಯ
ಕಳಪೆ ಗುಣಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ಅದೊಂದೇ ಕಾರಣವಲ್ಲ. ಆ
ಅಧ್ಯಯನದ ಪ್ರಕಾರ ದೆಹಲಿಯ ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿರುವ
ಶೇ.೯೮ರಷ್ಟು ಗಂಧಕದ ಡಯಾಕ್ಸೈಡಿಗೆ
ಮತ್ತು ಶೇ.೬೦ ರಷ್ಟು
ನೈಟ್ರೋಜನ್ ಆಕ್ಸೈಡಿಗೆ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಶಾಖೋತ್ಪನ್ನ ವಿದ್ಯುತ್ ಸ್ಥಾವರಗಳು, ಕೈಗಾರಿಕ ವಸಾಹತುಗಳು, ರೆಸ್ಟೋರೆಂಟುಗಳು
ಮತ್ತು ಡೀಸೆಲ್ ಜನರೇಟರ್‌ಗಳು
ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತಿರುವ ಮಾಲಿನ್ಯವೇ ಕಾರಣ. ದೆಹಲಿಯಿಂದ ೩೦೦
ಕಿ.ಮೀ. ಫಾಸಲೆಯಲ್ಲಿ ೧೩
ಶಾಖೋತ್ಪನ್ನ ಸ್ಥಾವರಗಳು, ೨೦ ದೊಡ್ಡ ಕೈಗಾರಿಕಗಳು
ಮತ್ತು ೨೫ ಕೈಗಾರಿಕಾ ವಸಾಹತುಗಳಿವೆ.
ಈ ಬಹುಪಾಲು ಉದ್ಯಮಗಳು
ಹೆಚ್ಚಿನ ಘನ ಸಾಂದ್ರತೆಯುಳ್ಳ ಫರ್ನೇಸ್
ಆಯಿಲ್ ಅನ್ನು ಇಂಧನವಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತವೆ.
ಅದರ ಬಳಕೆಯು ದಶಲಕ್ಷಕ್ಕೆ ೫೦೦
ಭಾಗ ಮಾತ್ರ ಗಂಧಕವಿರಬೇಕೆಂಬ ಮಿತಿಯನ್ನು
ಉಲ್ಲಂಘಿಸುತ್ತದೆ. ಅದೇರೀ ಶಾಖೋತ್ಪನ್ನ ವಿದ್ಯುತ್
ಸ್ಥಾವರಗಳು ಉಗುಳುವ ಅನಿಲ ಮತ್ತು
ಧೂಳುಗಳು ಸರಿಯಾದ ನಿಯಂತ್ರಣಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗುತ್ತಿಲ್ಲ.
ಇದರ ಜೊತೆಗೆ ದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ೯೦೦೦
ಸಣ್ಣ ಹೋಟೆಲ್ ಮತ್ತು ರೆಸ್ಟೋರೆಂಟುಗಳಿದ್ದು
ಅವು ಕಲ್ಲಿದ್ದನ್ನು ಉರುವಲಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತವೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಶೇ.೯೦
ದೆಹಲಿ ನಿವಾಸಿಗಳು ಶುದ್ಧ ಇಂಧನವನ್ನೇ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರೂ
ಇನ್ನುಳಿದ ಶೇ. ೧೦ ಜನರು
ಈಗಲೂ ಉರುವಲಿಗೆ ಸೌದೆ, ಒಣಹುಲ್ಲು, ಸಗಣಿ
ಅಥವಾ ಕಲ್ಲಿದ್ದಲನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಇದರ ಜೊತೆಗೆ ದೆಹಲಿಯ
ರಸ್ತೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ಸಮನೇ ಏರುತ್ತಿರುವ
ವಾಹನಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯೇ ಅಲ್ಲಿನ ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿನ ಶೇ.೨೦ರಷ್ಟು ಘನಪದಾರ್ಥಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿವೆ.
ಇಂದು ನಮ್ಮೆಲ್ಲ ಚರ್ಚೆಗಳನ್ನು ದೆಹಲಿಯ ಮೇಲೆ ಮಾತ್ರ
ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದ್ದರೂ ಭಾರತದ ಬಹುಪಾಲು ನಗರಗಳ
ವಾತಾವರಣ ಹೆಚ್ಚೂಕಡಿಮೆ ಇದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಅದರಲ್ಲೂ
ಉತ್ತರ ಭಾರತ ಅಥವಾ ಈ
ಉಪಖಂಡದ ಉತ್ತರ ಭಾಗ ಇದರಿಂದ
ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಬಾಧೆಗೊಳಗಾಗಿದೆ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಭಾರತದ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ದೆಹಲಿಯ
ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಪುಂಖಾನುಪುಂಖವಾಗಿ ಬರೆಯುತ್ತಿರುವ
ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲೇ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಲಾಹೋರಿನ ವಾಯುಮಾನದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿ
ಇನ್ನೂ ಭೀಕರವಾಗಿತ್ತು. ಹೀಗಾಗಿ ಈ ಸವಾಲನ್ನು
ನಾವುಗಳು ಗಡಿಗಳನ್ನು ಮರೆತು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಸಹಕಾರದ
ಮೂಲಕ ಎದುರಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿದೆ. ಆಗ ಮಾತ್ರ ಗಡಿಯ
ಇಕ್ಕೆಲಗಳಲ್ಲೂ ಜನರು ಅನುಭವಿಸುತ್ತಿರುವ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ
ಸರಿಯಾದ ಪರಿಹಾರವನ್ನು ಹುಡುಕಲು ಸಾಧ್ಯ. ಭಾರತ
ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನಗಳು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಭೌಗೊಳಿಕತೆಯನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಂಡಿವೆ. ಮತ್ತು ಭಾರತದ ಉತ್ತರ
ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಾವು ಈ ಬಗೆಯ
ಪರಿಸರ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ಗಡಿಯಾಚೆಗಿರುವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ನಗರಗಳೂ ಸಹ ಇದೇ
ಬಗೆಯ ಬಿಕ್ಕಟ್ಟನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುತ್ತವೆ. ಹೀಗೆ ಈ ಸಮಸ್ಯೆ
ದೀರ್ಘಕಾಲಿಕವೇ ಹೊರತು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಋತುಮಾನಕ್ಕೆ
ಸೀಮಿತವಾದುದಲ್ಲವೆಂಬುದೂ, ಒಂದು ನಗರಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ
ಸೀಮಿತವಾಗಿರದೆ ಪಾಕಿಸ್ತಾನವನ್ನೂ ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಒಂದು ಇಡೀ ಭೂಭಾಗಕ್ಕೆ
ಅನ್ವಯವಾಗುವಂಥದ್ದೆಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಮೇಲೆ ಇದಕ್ಕೆ ತತ್‌ತಕ್ಷಣದ ಪರಿಹಾರವಿಲ್ಲವೆಂಬುದು ನಮ್ಮ
ನೀತಿನಿರೂಪಕರಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗಬೇಕು. ಹಾಗಿದ್ದರೂ ಎಷ್ಟೇ ಅರೆಬರೆಯಾಗಿದ್ದರೂ, ಹೆಚ್ಚು
ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಲ್ಲವಾಗಿದ್ದರೂ ಕೆಲವು ತುರ್ತು ಕ್ರಮಗಳನ್ನಂತೂ
ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಅಗತ್ಯವಿದ್ದೇ ಇದೆ. ಏನನ್ನೂ ಮಾಡದೇ
ಇರುವುದಕ್ಕಿಂತ ಸ್ವಲ್ಪವನ್ನಾದರೂ ಮಾಡುವುದು ಮೇಲು. ಆದರೆ
ವಾತಾವರಣವು ಸ್ವಲ್ಪ ಸುಧಾರಿಸಿದ ತಕ್ಷಣ
ಈಗಿರುವ ಕಳವಳಗಳೆಲ್ಲವೂ ಕರಗಿ ಮಾಮೂಲಿನಂತಾಗಲು ಬಿಡಬಾರದು.
ಏಕೆಂದರೆ ಹಾಗೆ ಮೈಮರೆವು ಮಾಡಿಕೊಂಡು
ಬಂದ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಇಂದು ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಹೀಗಾಗಿದೆ.
ಹೊಗೆಮಂಜಿಲ್ಲದ್ದಿದ್ದರೂ ನಾವು ಕುಡಿಯುವ ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ
ಮಾತ್ರ ನಂಜು ತುಂಬಿಕೊಂಡೇ ಇದೆ.
ಜಗತ್ತಿನ
ಹಲವಾರು ದೇಶಗಳು ತಮ್ಮ ನಗರಗಳನ್ನು
ದೀರ್ಘಕಾಲೀನವಾಗಿ ಪರಿಸರ ತಾಳಿಕೆಯುಳ್ಳ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ
ಪುನರ್ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿರುವ ಹಲವಾರು ಉದಾಹರಣೆಗಳಿವೆ. ಇದು
ಭೂ ಬಳಕೆಯನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಕಾನೂನುಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಭೂ ನಿಯಂತ್ರಣ ಮಾಡುವ,
ಖಾಸಗಿ ವಾಹನಗಳಿಗಿಂತ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಾಗಾಣಿಕೆಗಳಿಗೆ ಆದ್ಯತೆ ಕೊಡುವ, ಬಯಲು
ಮತ್ತು ಹಸಿರು ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಅವಕಾಶ
ಕಲ್ಪಿಸುವ ಮತ್ತು ನಗರದ ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ
ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಮಾಲಿನ್ಯಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುವ ಅಂಶಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಎಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ನಗರಗಳು ಮಾಲಿನ್ಯ
ಮುಕ್ತ ನಗರವನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸುವಲ್ಲಿ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಹಿತವೂ ಅಡಗಿದೆ ಎಂಬ
ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಎಲ್ಲಾ ನಾಗರಿಕರಿಗೂ ಕೊಡುವ
ಅಗತ್ಯವಿದೆ. ವಾತಾವರಣವನ್ನು ದಿಢೀರನೆ ಪರಿಶುದ್ಧ ಮಾಡಿಬಿಡುವ
ಯಾವ ಮಂತ್ರದಂಡಗಳೂ ಇಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ನಗರಗಳನ್ನು
ಜೀವಿಸಲು ಯೋಗ್ಯವಾದ ನಗರಗಳನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲು ಬೇಕಾದ ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾದ,
ದೀರ್ಘಕಾಲೀನ ಮತ್ತು ತಾಳಿಕೆಯೋಗ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಯೋಜನೆಯನ್ನು
ರೂಪಿಸುವುದೊಂದೇ ಇದಕ್ಕಿರುವ ಏಕೈಕ ದಾರಿ.
ಕೃಪೆ: Economic and Political Weekly,Nov 18, 2017. Vol. 52.
No. 46
(EPW ಅನುವಾದ ಯೋಜನೆಯ
ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿಗಾಗಿ: www.epw.in/translation)
ಕಾಮೆಂಟ್‌ಗಳಿಲ್ಲ:
ಕಾಮೆಂಟ್‌ ಪೋಸ್ಟ್ ಮಾಡಿ